.   .

اكثر مردم قرآن را فقط مي خوانند و به فهميدن و عمل كردن آن كاري ندارند. حتّي در شماري از مساجد و در بسیاری از منبرها نيز به فهميدن قرآن سفارشی نمي شود!!. واعظان در منبرهایشان فقط حديث و روایاتی نقل مي کنند در فضیلت این كه اگر فلان سوره يا نماز را بخواني چه ثواب هاي زيادي دارد!!. اكنون با توجّه به این نوع رفتاری که در جامعه فکر غالب مردم شده، سؤال هایی این چنين مطرح شده است كه؛
1. خداوند چرا قرآن را فرستاده است؟ 
2. آيا قرآن فقط براي قرائت نازل شده است؟
3. آيا دستوری از طرف خدا برای فهميدن قرآن نیامده است؟
براي يافتن پاسخ صحيح از چند راه مي توان وارد شد؛ راه عقل، قرآن، حديث، بزرگان و تجربه تاريخي.
1- از راه عقل: عقل به ما مي گويد؛ اولا قرآن يا مفيد است يا مفيد نيست اگر مفيد نيست چرا وقت مان را تلف مي كنيم و آن را قرائت مي كنيم و اگر مفيد است چرا آن را با فهم (ترجمه) نمي خوانيم تا چيزي ياد بگيريم؟! ثانيا همه مي گوييم قرآن كتاب خداست. عقل به ما مي گويد: اگر قرآن كتاب خداست چه طور كتاب بندگان خدا را مي خوانيم تا چيزي بفهميم آيا مطالب و رهنمودهاي خداوند بي ارزش تر از كتاب هاي بندگان خداست؟! ثالثا اگر از هركسي سؤال كنيم كه خداوند چرا قرآن را فرستاده است؟ مي گويد: براي هدايت. حالا بپرسيم شما كه هر روز نيم ساعت يك ساعت قرآن و نماز و دعا مي خوانيد چه هدايتي يافته ايد؟ پاسخي ندارد!!
2- از نظر قرآن: وقتي قرآن را مطالعه و بررسي مي كنيم مي بينيم اگر چه در مواردي تاكيد بر خواندن كرده است ولي در جاهاي زيادي تاكيد بر چگونه خواندن فرموده است، مثلا در سوره محمد فرموده است: آيا در قرآن تدبر نمي كنند آيا بر دلهاشان قفل زده شده است؟ در ابتداي سوره بقره مي فرمايد: آن كتابي است كه شكي در آن نيست راهنماي پرهيزگاران است. در سوره فرقان فرمود: پيامبر شكايت مي كند و مي گويد: پروردگارا اين قوم من قرآن را رها كردند و آيات ديگر كه مردم را به خواندن با تدبر و تفكر و تعقل امر فرموده و خواندن بدون فهم را و حتي فهم بدون عمل را تشبيه به الاغ با بار كتاب نموده است (سوره جمعه)
3- از نظر حديث: پيامبر(ص) فرمود: بر شما باد قرآن، پس آن را رهرو و پيشواي خود قرار دهيد زيرا آن سخن پروردگار جهانيان است همچنين پيامبر(ص) فرموده اند: من دو چيز گرانبها دربين شما مي گذارم اگر به آن دو چنگ بزنيد گمراه نمي شويد كتاب خدا و اهل بيتم (واضح است كه چنگ زدن يعني پيروي كردن نه تماشا كردن) (كنز العمال/ج 1/ ص 515)
حضرت علي(ع) هم فرموده اند: آگاه باشيد خيري نيست در قرائتي كه در آن تدبر نباشد (بحار / ج 92/ 211)خدا را خدا را مبادا ديگران درعمل به قرآن از شما پيشي بگيرند (نهج البلاغه)از عوامل پيشرفت كشورهاي غيرمسلمان، اتحاد، نظم، برنامه ريزي، پژوهش، مطالعه، تلاش، وجدان كاري و... است كه درقرآن مورد تاكيد قرار گرفته است اما مسلمانان خطوط قرآن را فقط تماشا مي كنند.اين درحالي است كه پيامبر(ص) فرموده اند:تا موقعي قرآن مي خواني كه تو را از بدي جلوگيري مي كند و اگر جلوگيري نكند قرآن نمي خواني.اگر قرائت تنها كار برد داشت بايستي مسلمانان قرآن خوان بهترين اخلاق را مي داشتند!(قرآن بهار دل ها- نهج البلاغه/ 1644)پيامبر(ص) فرمود: هركس مي خواهد با خدا سخن بگويد نماز بخواند و هركس مي خواهد خدا با او سخن بگويد قرآن بخواند.بديهي است سخن گفتن موقعي است كه پيامي رد و بدل شود.چنان كه ملاحظه گرديد دلايل عقلي، قرآني و حديثي كاملا لزوم فهميدن و عمل كردن را مورد تأكيد قرار داده اند و بسنده كردن به قرائت تنها مورد سرزنش و توبيخ قرارگرفته است.
تشبيه قرائت و فهم و عمل
قرائت مانند پوست است و فهم و عمل مانند مغز،
قرائت مانند صورت است و فهم و عمل مانند سيرت،
قرائت مانند سطح است و فهم و عمل مانند عمق،
قرائت مانند ظاهر است و فهم و عمل مانند باطن،
قرائت مانند شاخه است و فهم و عمل مانند ريشه،
قرائت مانند كميت است و فهم و عمل مانند كيفيت،
قرائت مانند طوطي وار است و فهم و عمل مانند دقّت،
قرائت مانند غيراستاندارد است و فهم و عمل مانند استاندارد،
قرائت مانند نسخه پزشك است و فهم و عمل مانند گرفتن دارو و خوردن آن.(امام خميني چهل حديث)

۴- سخنان بزرگان
الف - امام خميني(ره) دراين باره گفته است: مشكلات مسلمين زياد است لكن مشكل بزرگ مسلمين اين است كه قرآن كريم را كنار گذاشته اند و تحت لواي ديگران درآمده اند. بايد مردم را توجه داد، گرايش داد به اسلام و قرآن... به اين معني كه در مأذنه ها اذان بگوييد و نماز بخوانيد اكثر احكام سياسي اسلام را اعتنا به آن نداريد و از مهجوريت بيرون نمي رود (قرآن كتاب هدايت از ديدگاه امام خميني)
ب - مقام معظم رهبري هم گفته اند: حقيقت اين است كه ما قرآن را مهجور گذاشته ايم. درست است كه قرآن را تلاوت مي كنيم و به آن عشق مي ورزيم. اما اين كافي نيست. قرآن آمده است تا مبناي زندگي انسان را برطبق بينش الهي شكل دهد. قرآن آمده است تا جوامع ما را سعادتمند، عزيز ، مستقل و از لحاظ مادي و معنوي پيشرو قرار دهد. نقش قرآن اين است.(2/6/78) آقايان بايد هر آيه اي را كه مي خوانيد ترجمه اش را بدانيد. (در جمع قاريان 18/11/63)
ج - سيدقطب هم گفته است: علت پيشرفت آن روز مسلمين اين بود كه مسلمانان صدراسلام قبل از هر چيزي قرآني بودند نه فيلسوف و نه فقيه و نه اديب ولي با همان معلومات ابتدايي ولي با قلب هاي پاك پايبند به قرآن بوده اند. قرآن را مي خواندند مي فهميدند و به آن عمل مي كردند. آنها برخورد عملي تعبدي و انقلابي داشتند نقطه مثبت آنها نيز در همين بود و گرفتاري هاي لاعلاج و دامنه دار امروز هم در همين مي باشد كه چاره در همان است كه در آنان بود.
5- تجربه تاريخي
قرآن كريم در دو دوره تاريخي بر حق بودن خودش را نشان داد يكي در صدر اسلام كه اعراب عقب مانده را از بدبختي هاي شرك و ظلم و جهل نجات بخشيد و به عزت و سروري هاي مادي و معنوي رساند و حتي كشورهاي پيشرفته را نيز در حد زيادي مسلمان كرد. يكي هم در اين دوران كه ملت ايران به پيروي از امام راحل كه يك روحاني قرآن شناس بود، دست به فداكاري زد و با عمل به قرآن توانست كشور را از ذلت و بدبختي نجات دهد و به سمت قله هاي پيشرفت حركت كند به علاوه اين كه الگوي انقلاب و استقلال ديگر كشورهاي مسلمان قرار بگيرد.
علل ترجمه گريزي
علل عمومي: وقتي كسي پيشنهاد سازنده اي مي دهد كه مخالف عرف جامعه است (مثل ترويج ترجمه قرآن) اكثر افراد جامعه حتي خيلي از خواص مخالفت مي كنند و دلايلي مي آورند مانند دلايل بت پرستان.
- بعضي گويند: پدران و مادران ما قرآن را فقط قرائت مي كردند پس ما هم فقط قرائت مي كنيم!
- بعضي گويند: اگر فهم قرآن لازم است چرا بزرگان ما انجام نمي دهند و چيزي نمي گويند؟
- بعضي گويند: اكثريت جامعه فقط قرائت مي كنند آيا اين همه اشتباه مي كنند؟
- بعضي گويند: هركار دوستانمان انجام دهند ما هم همان كار را مي كنيم!
البته شايد بعضي از قاريان هم واقعاً نمي دانند و بعضي هم شايد... . اين در حالي است كه قرآن همه اين موارد را محكوم و مردود مي داند چون تقليد كوركورانه است و مي گويد خداوند به شما عقل داده است تا ببينيد خدا و رسولش چه گفته اند و در صورت لزوم مطالعه و مشورت كنيد و در آخر استقلال راي داشته باشيد وگرنه با تقليد كوركورانه از ديگران مسئول خواهيد بود.

علل اختصاصي:

1- برداشت غلط از كلمه قرائت و خواندن، آيا خواندن الفاظ بدون فهميدن ارزشي دارد اگر ارزشي مي داشت مسلمانان با اين همه قرآن خواندن نبايستي جزو كشورهاي عقب مانده و وابسته و نوكر دشمنان اسلام باشند به عنوان مثال: وقت به فرزندمان مي گوييم كتابت را بخوان يعني بخوان و بفهم، اگر خوانده باشد و نفهميده باشد مي گوييم خواندنت به درد نمي خورد و برو دوباره بخوان!
2- كوته فكري: اگر فقط كمي فكر كنيم و از خودمان سؤال كنيم آيا يك آدم عاقل ممكن است كتابي را به يك نفر بدهد و بگويد اين كتاب را بدون فهميدن بخوان! آيا ممكن است خدايي كه آفريننده همه عقل هاست چنين كاري بكند؟!
3- برداشت غلط از ثواب: ما خيال مي كنيم ثواب هايي كه براي خواندن فلان سوره گفته شده است شامل همه مي شود خير، ثواب يعني مزد و پاداش، به يك جراح ده ميليون تومان مي دهند به يك كارگر ده هزار تومان! آيه الله مكارم شيرازي كه از مراجع تقليد نيز مي باشند در تفسير نمونه در آغاز هر سوره، ثواب قرائت آن را بيان نموده و تذكر داده اند كه «منظور تنها خواندن آيات نيست بلكه خواندن مقدمه اي است براي فهم و درك و آن نيز به نوبه خود مقدمه اي است براي پياده ساختن آن در زندگي فردي و اجتماعي و مسلم است كه اگر مسلمانان از مفاد آيات اين سوره در زندگي خود الهام بگيرند همه اين پاداش ها را علاوه بر نتايج دنيوي خواهد داشت.»
4- يكي از كتاب هايي كه موجب عدم مراجعه به ديگر كتابها مي شود زيرا مسئله ثواب سوره ها و نمازها و دعاها را بيان كرده است مفاتيح الجنان مي باشد اگر چه كتاب مفيدي است و ليكن چون مسئله ثواب را به طور كلي بيان كرده است باعث عمل گريزي و مسئوليت گريزي مردم شده است چرا كه خواننده خيال مي كند با خواندن يك دعا و سوره يا نماز تمام گناهانش بخشيده مي شود، ديگر نيازي نمي بيند كه دنبال مطالعه، خودسازي و جامعه سازي باشد.
راهكارها
1- رفع سوءتفاهم ها درباره قرائت واقعي، شرايط ثواب و همچنين تبيين عقاب الاعمال همراه ثواب الاعمال
2- روحانيون محترم اگر مي گويند قرآن از حديث و شعر و خواب و تاريخ مهم تر است، در عمل سعي كنند بيشتر تفسير بگويند.
3- در جلسات و مساجد كه قرآن خوانده مي شود حتماً يك نفر وارد ترجمه آيات را بخواند. اگر وقت كم است. از قرائت كم كنند، حتي شبهاي ماه مبارك رمضان اصرار نداشته باشند كه حتماً يك جزء خوانده شود (كيفيت را فداي كميت نكنند.)1
4- بايد ترجمه خوان ها آن قدر مورد تشويق قرارگيرند كه وقتي مسابقات قرائت و مفاهيم برگزار مي گردد تعداد مفاهيم بيشتر باشد.
5- تبليغ شود همه خانواده هاي قرآن خوان يك تفسير مناسب در حد خودشان داشته باشند به عنوان مثال (آسان- نور) (متوسط- نمونه) (سطح بالا- الميزان) و يا تفسيرهاي موضوعي و يا جنسيتي و يا رشته هاي علمي.
6- در هديه دادن، تفسير هديه بدهيم.
7- به جاي تشويق به مفاتيح الجنان به مفاتيح نوين كه شرايط دعا را به طور مفصل نوشته است و به مفاتيح الحيات كه ثواب هاي اجتماعي را نوشته است ارجاع دهيم. امام رضا(ع) فرمود: من قرآن را در سه روز ختم مي كنم اگر بخواهم مي توانم زودتر ختم كنم و ليكن مي خواهم در آن دقت و تدبر كنم.

حسن لشکری

      قرآن را بخوانيم يا بفهميم و عمل كنيم, اهميت تفكّر و تدبّر در آيات قرآن, تدبّر در آيات قرآن